मस्तिष्क मृत्युपछि सफल अंग प्रत्यारोपणले तीन जनाको जीवनमा नयाँ आशा थप्यो

नेपाल हेल्थ न्युज, काठमाडौं । नेपालमा मस्तिष्क मृत्यु पछि अंगदान र त्यसको सफल प्रत्यारोपणका घटनाहरू बिस्तारै बढ्न थालेका छन्। कहिले काहीँ कसैको मृत्युपछि अर्काको जीवन सुरु हुन्छ—त्यही वास्तविकता बोकेको एक ताजातरीन घटना हालै राजधानीको नजिकै घट्यो।

ललितपुरस्थित सुमेरु सिटी अस्पतालमा मस्तिष्क मृत्यु भएको एक व्यक्तिको अंगदानले तीन जना बिरामीको जीवन फेरिदिएको छ। भक्तपुरको शहीद धर्मभक्त राष्ट्रिय प्रत्यारोपण केन्द्रमा सम्पन्न यस प्रक्रियामा ती मृतकबाट दुईवटा मिर्गौला र एक कलेजो सुरक्षित रूपमा निकालिए र त्यसपछि तीन जना फरक–फरक बिरामीमा ती अंगहरू प्रत्यारोपण गरियो। त्यसमध्ये कलेजो प्रत्यारोपण गरिएका बिरामी अहिले स्वस्थ भई अस्पतालबाट डिस्चार्ज भइसकेका छन् भने मिर्गौला पाएका अन्य दुई बिरामी पनि चाँडै डिस्चार्ज हुने तयारीमा छन्।

यो केस पछिल्लो तीन महिनाको अवधिमा नेपालमा मस्तिष्क मृत्यु पछि गरिएको दोस्रो सफल अंग प्रत्यारोपण हो। नेपालमा पहिलो पटक २८ बैशाख २०७४ मा मस्तिष्क मृत्यु भएको व्यक्तिबाट झिकिएको अङ्ग प्रत्यारोपण गर्न थालिएको थियो।

त्यसयता सात जना मृत व्यक्तिबाट प्राप्त अङ्गहरूले जम्मा १८ जनाको जीवनमा नयाँ आशा बोकेर आएका छन्। तर अपेक्षाकृत रूपमा हेर्दा, मस्तिष्क मृत्यु पश्चातको अंगदान प्रक्रिया अझै पर्याप्त गतिमा अगाडि बढ्न सकेको छैन। तथापि पछिल्लो वर्षहरूमा यसले केही उत्साहजनक गति लिएको देखिएको छ।

यस्तो संवेदनशील र जटिल प्रक्रिया सफल बनाउन चिकित्सकहरूको मात्र नभई, एक समर्पित बहु–विभागीय टोलीको आवश्यकता पर्छ। यस केसमा पनि प्रत्यारोपण केन्द्रका निर्देशक डा. पुकारचन्द्र श्रेष्ठको नेतृत्वमा विभिन्न विभागका डाक्टर, नर्स, एनेस्थेसिया टोली, रेडियोलोजिस्ट, ल्याब टेक्निसियन, फिजियोथेरापिस्ट र समन्वयकर्ताहरू सक्रिय रूपमा सहभागी थिए। कलेजो शल्यक्रियामा डा. रोशन घिमिरेले साथ दिनुभएको थियो, भने मिर्गौला प्रत्यारोपणमा संलग्न टोलीमा डा. दिपेश श्रेष्ठ, डा. रुपेश झा, डा. हरि प्रसाद बराल लगायतका चिकित्सकहरूले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्नुभयो।

एनेस्थेसिया र क्रिटिकल केयर टिमले बिरामीहरूको संवेदनशील अवस्थालाई सम्हाल्यो, रेडियोलोजी, प्याथोलोजी, र नर्सिङ विभागले शल्यक्रिया अघि र पछिको सम्पूर्ण व्यवस्थापन सम्हाले। यस प्रक्रियामा प्रत्यक्ष अथवा अप्रत्यक्ष रूपमा सहयोग गर्नेहरूमध्ये सुमेरु अस्पतालका चिकित्सक, प्रशासनिक टोली तथा पोष्टमार्टम विशेषज्ञको योगदान पनि उल्लेखनीय रह्यो।

नेपालमा अंग प्रत्यारोपण प्रक्रिया कानुनद्वारा नियन्त्रित छ। व्यक्तिले जीवनकालमा अंगदान गर्ने इच्छा प्रकट गरेको हुनुपर्छ वा मृत्यु भएपछि उनका निकट परिवारले त्यसमा सहमति जनाउनुपर्छ। मानव शरीरको अंग प्रत्यारोपण ऐन २०५५को पहिलो संशोधन २०७२ तथा नियम २०७३ ले व्यवस्था गरेको छ। अंग प्राप्त गर्न चाहने बिरामीले केन्द्रमा नाम दर्ता गरी प्राथमिकता सूचीमा पर्नुपर्छ। त्यसपछि आवश्यक परेमा मस्तिष्क मृत्यु भएका व्यक्तिबाट प्राप्त अंग प्राथमिकताका आधारमा वितरण गरिन्छ।

सरकारले शहीद धर्मभक्त राष्ट्रिय प्रत्यारोपण केन्द्रलाई समन्वय इकाईको रूपमा तोकेको छ, र हाल यस इकाईको संयोजक डा. कल्पना कुमारी श्रेष्ठ रहनुभएको छ। समन्वय इकाई बिरामी,अस्पताल र चिकित्सकहरूबीचको सम्पर्क र समन्वयको माध्यम बनेको छ। जसले गर्दा अंग प्रत्यारोपण प्रक्रिया प्रभावकारी र व्यवस्थित रूपमा सम्पन्न गर्न सहज भएको छ।

अन्ततः, मस्तिष्क मृत्यु भन्नाले पूर्ण अन्त्य होइन। जब कुनै व्यक्ति मृत्युको अवस्थामा पुग्छ, त्यसपछि पनि ऊ अरूका लागि जीवनको स्रोत बन्न सक्छ। नेपालमा यस्ता उदाहरणहरू अझै कम छन्, तर यस्ता साना–साना प्रयासहरूले बिस्तारै ठूलो सामाजिक परिवर्तन ल्याउन सक्छन्। मृत्युलाई पनि जीवन बनाउने यस्ता कार्यहरूलाई संस्थागत र सामाजिक रूपमा प्रोत्साहन गर्नु आवश्यक छ। मृत्युको शून्यताबाट अरूका लागि आशाको उज्यालो निकाल्ने यी प्रयासहरू साँच्चै प्रशंसनीय छन्।