डा. सुधा शर्मा स्वास्थ्य मन्त्रीः अनुभवी हातमा जिम्मेवारी तर चुनौती पहाड बराबर

नेपाल हेल्थ न्युज, काठमाडौं । नेपालको स्वास्थ्य प्रणाली फेरि एकपटक महिला नेतृत्वको हातमा आएको छ।

प्रधानमन्त्री शुशीला कार्कीले आइतबार मन्त्रालय विस्तार गर्दै अनुभवी चिकित्सक तथा पूर्व स्वास्थ्य सचिव डा सुधा शर्मा गौतमलाई स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रीको जिम्मेवारी सुम्पिनुभएको छ । 

डा. शर्मा सँगै गणपति लाल श्रेष्ठ (भूमिसुधार(, खगेन्द्र सुनार (श्रम तथा रोजगार) र बब्लु गुप्ता (युवा तथा खेलकुद) मन्त्री बनेका छन्। तर ती मध्ये सबैभन्दा बढी ध्यान खिच्ने नाम भने डा. शर्माकै हो— किनभने उहाँले दशकौंसम्म भित्रबाट प्रणालीसँग संघर्ष गर्नुभएको थियो, अब उहाँ त्यसै प्रणालीलाई सुधार्ने जिम्मेवारीमा फर्किनुभएको छ । 

प्रशासनबाट मन्त्रालयसम्मको यात्राः अनुभवको थुप्रो

डा. शर्माको सेवा यात्रा २०३९ सालमा जिल्ला अस्पतालबाट सुरु भएको हो। उहाँ नेपाल चिकित्सक संघकी पहिलो महिला अध्यक्ष, पूर्व स्वास्थ्य सचिव र प्रसूति तथा स्त्री रोग विज्ञ मात्र नभई जनस्वास्थ्य विज्ञको रूपमा पनि परिचित हुनुहुन्छ । 

२०६२/०६३ को जनआन्दोलनका बेला उहाँले चिकित्सक र अन्य पेशागत संस्थाहरूको साझा मञ्च पापड (प्रोफेशनल्स अलायन्स फर पिस एण्ड डेमोक्रेसी युनिटी) की अध्यक्षको रूपमा सडकदेखि अस्पतालसम्म सक्रिय भूमिका खेल्नुभएको थियो । 

सचिवका रूपमा उहाँले तत्कालीन मन्त्रीहरूको अनुचित हस्तक्षेपको विरोध गर्दै राजीनामा दिनुभएको थियो ।  त्यो कदम अहिले पनि प्रशासनिक इमान्दारीको उदाहरणका रूपमा सम्झिन्छ।

अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा मान्यता पाउनुभएकी चिकित्सक

डा. शर्मा युकेस्थित रोयल कलेज अफ ओब्स्टेट्रिसियन एण्ड गायनाकोलोजिस्ट्सकी फेलो हुनुहुन्छ। उहाँ एफआईजीओ वुमन अफ द इयर अवार्ड पाउने विरलै नेपाली चिकित्सकमध्ये एक हुनुहुन्छ ।

उहाँले नेसोग (नेपाल सोसाइटी अफ अब्स्टेट्रिसियन एण्ड गायनाकोलोजिस्ट्स), दक्षिण एशियाली महासंघ र एशिया ओसियाना महासंघमा नेतृत्व सम्हालिसक्नुभएको छ ।
संयुक्त राष्ट्रसंघका विभिन्न एजेन्सी, डब्लुएचओ र युनिसेफ तान्जानियासम्म उहाँले सल्लाहकार र प्रमुखको भूमिकामा नीति निर्माणदेखि कार्यान्वयनसम्म योगदान पुर्याउनुभएको छ ।

हालै उहाँले सेफ मदरहुड तथा न्यूबोर्न हेल्थ रोडम्याप २०३० तयार पार्न स्वास्थ्य मन्त्रालय र डीएफआईडीसँग मिलेर नेतृत्व गर्नुभएको थियो।

नयाँ मन्त्रीको कर्तव्यः स्वास्थ्य प्रणाली पुनर्जीवनको रोडम्याप

डा. शर्मालाई मन्त्रालयको साँचो थमिँदा अहिले नेपालको स्वास्थ्य क्षेत्र केही जटिल मोडमा छ।

 निजी क्षेत्रको मनपरी र शुल्क नियन्त्रण

देशभरका निजी अस्पतालहरूमा नागरिकको पहुँचभन्दा बाहिरका शुल्क, अनियमित बिलिङ र अत्यधिक नाफाखोरी मुख्य चुनौती बनेका छन्। सरकारले तोकेको पारिश्रमिक कार्यान्वयन गर्न निजी स्वास्थ्य संस्थाहरूको अस्वीकृतिले नीति र कार्यान्वयनबीचको दूरी झनै बढाएको छ।

समाधान सम्भावना
डा. शर्माको प्रशासनिक अनुभवले निजी क्षेत्रलाई ‘नियमन होइन, सहकार्य’ को माध्यमबाट नीति पालनामा ल्याउने अपेक्षा गर्न सकिन्छ। उहाँ स्वास्थ्य बीमा प्रणाली सुदृढीकरण र समान मूल्य सूचीको कार्यान्वयनमा जोड दिन सक्नुहुनेछ ।

स्वास्थ्य बीमा र जनस्वास्थ्य कार्यक्रमहरूमा स्थायित्व

• स्वास्थ्य बीमा कार्यक्रम विस्तार भए पनि सेवा उपलब्धता र गुणस्तरमा असमानता छ। ग्रामीण क्षेत्रका नागरिक अझै पनि मूलभूत सेवा पाउन काठमाडौँ धाउन बाध्य छन्।
• डा. शर्माले गुणस्तरीय सेवा ग्रामीण तहमा पुर्याउने र बीमालाई डिजिटल प्रणालीसँग जोड्ने प्रयास गर्न सक्नुुहुनेछ। उहाँले बनाएको रोडम्याप २०३० यसै दिशामा उपयोगी नीति दस्तावेज बन्न सक्छ।

नर्स, स्वास्थ्यकर्मी र चिकित्सकबीचको विश्वास पुनर्स्थापना

• हालैको नर्स आन्दोलन, चिकित्सक र सरकारी संयन्त्रबीचको दूरीले स्वास्थ्य क्षेत्रको मनोबल कमजोर बनाएको छ।
• कार्यस्थलमा समानता र पेशागत मर्यादाको सवाल फेरि उठिरहेको छ।

डा. शर्मा स्वयं चिकित्सक र महिला नेतृ भएकाले उहाँ संवेदनशील संवाद र नीतिस्तरको सुनुवाइ गर्न सक्षम हुने अपेक्षा छ। उहाँको नेतृत्वमा स्वास्थ्यकर्मीको आवाज ‘विरोध’ होइन, ‘साझेदारी’को रूपमा सुन्न सकिने सम्भावना बढ्नसक्नेछ।

स्वास्थ्य पूर्वाधार र औषधि आपूर्तिको संकट

• सरकारी अस्पतालहरूमा उपकरण र औषधिको अभाव, सप्लाई चेनमा दलाली र ढिलाइ दीर्घकालीन समस्या बनेका छन्।
• जेनरिक औषधि नीति विवादमा स्वास्थ्य मन्त्रालय नै आलोचनाको केन्द्र बनेको छ।

डा. शर्माले ट्रान्सपरेंसी इन पर्चेजिङ सिस्टम, र डिजिटल ट्र्याकिङ लागू गर्न सक्नुहुनेछ। उहाँको अन्तर्राष्ट्रिय अनुभवले ‘स्मार्ट हेल्थ गभर्नेन्स’को अभ्यास नेपालमा सुरु गर्न प्रेरणा दिन सक्छ।

 मातृ र नवजात शिशु स्वास्थ्यमा पुनर्जागरण

• नेपालले मातृ मृत्युदर घटाउने लक्ष्यमा उल्लेखनीय प्रगति गरे पनि हाल वर्षौँदेखि स्थिरता आएको छ।
• ग्रामीण स्वास्थ्य संस्था, जननी सुरक्षा कार्यक्रम र सुरक्षित प्रसूति सेवा पुनरावलोकनको आवश्यकता छ।
• सेफ मदरहुड रोडम्याप बनाएकी उहाँ समग्र मातृशिशु स्वास्थ्य पुनः सशक्तिकरणको नेतृत्व गर्न सबैभन्दा योग्य देखिनुहुन्छ ।

स्वास्थ्य मन्त्रालयमा ‘फर्किएकी’ डा.शर्माः नीति बनाउने होइन, परिणाम देखाउने बेला

डा. शर्मा कहिल्यै पार्टी राजनीतिमा सक्रिय हुनुहुन्नथ्यो। तर उहाँको इमानदारी, पेशागत प्रतिष्ठा र अन्तर्राष्ट्रिय अनुभवले उहाँलाई मन्त्रीको रूपमा ‘पार्टीभन्दा माथिको विश्वास’ दिलाएको छ।

स्वास्थ्य मन्त्रालय भित्र उहाँ पहिले सचिव हुनुहुन्थ्यो— अब त्यही भवनमा मन्त्रीको रूपमा फर्किनुभएको छ। यो यात्रा व्यक्तिगत पुनरागमन मात्र होइन, नीति र व्यवहारबीच पुल निर्माण गर्ने अवसर पनि हो।

अतः नेपालको स्वास्थ्य प्रणाली अहिले संक्रमणमा छ —
सरकारी अस्पतालमा भीड, निजीमा मनपरी, बीमा कागजमा सीमित, र स्वास्थ्यकर्मी निराश।

डा. शर्मा जस्ता अनुभवी व्यक्तिको हातमा यो जिम्मेवारी आउनु, ‘सिस्टमिक सुधार’को आशा पुनः जगाउने मौका हो।
तर सफलता तब मात्र सम्भव हुन्छ जब उहाँले सचिवकालमा लेखेको ‘सिंहदरबारको घुम्ने मेच’ पुस्तकका संघर्षहरूलाई अब नीति र परिणामको दिशामा घुमाउन सक्नुहुनेछ ।

नेपाल हेल्थ न्युजको विश्लेषणमा डा. शर्माको नेतृत्वमा स्वास्थ्य प्रणाली सुधारको नयाँ पाना खुल्ने संकेत छ तर कार्यान्वयनमै सफलता नापिनेछ।