नेपालमा दस्तका कारण नाबालक मृत्युदर तीनगुणा बढ्यो, विज्ञहरू चिन्तित

नेपाल हेल्थ न्युज, काठमाडौं । नेपालमा हालैका वर्षहरूमा पानीजन्य रोगहरू तीव्र गतिमा बढिरहेका छन्, विशेषगरी दस्तका कारण नाबालक मृत्युदर उल्लेखनीय रूपमा बढेको देखिन्छ। आर्थिक वर्ष २०८०र८१  मा पाँच वर्षमुनिका १४ बालबालिकाले दस्तका कारण ज्यान गुमाएका छन्, जुन अघिल्लो वर्षको तुलनामा करिब तीनगुणा बढी हो। अघिल्लो वर्ष मृत्यु हुने संख्या ४ मात्र थियो।

स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका अनुसार, दस्तबाट मृत्यु हुनेको संख्या बालबालिकामा मात्र होइन, समग्र जनसंख्यामा पनि बढिरहेको छ। प्रि- मनसुनको अवधीमा सक्रिय वर्षा र त्यसपछिको मनसुनका कारण पानीका स्रोतहरू दूषित हुनु एक प्रमुख चिन्ताको विषय बनेको छ।

एक सरकारी अध्ययनले देखाएको छ कि काठमाडौं उपत्यकामा जाँच गरिएका झण्डै ७० प्रतिशत पानीका नमूनाहरू इ.कोलाई र फिकल कोलिफर्मजस्ता जीवाणुहरूले प्रदूषित भेटिएका छन्। यो समस्या बोतलबन्द पानीमा समेत देखिएको छ।

पूर्व रोग नियन्त्रण महाशाखा प्रमुख डा. बाबुराम मरासिनीका अनुसार, देशमा अझै पनि व्यक्तिगत सरसफाइप्रति बेवास्ता छ। हामीले जनचेतनामा पर्याप्त काम गरेका छैनौं, जसको कारण मानिसहरू अझै पनि यस्तो रोगले ज्यान गुमाउन बाध्य छन्, उहाँले बताउनुभयो।

नेपालमा दस्त एक मौसमी र प्रायः खानेपानी तथा सरसफाइको कमजोरीबाट फैलिने रोग हो। विशेषगरी बालबालिकामा यो रोग प्रमुख स्वास्थ्य समस्याका रूपमा देखिन्छ। तथ्यांकअनुसार, अघिल्लो वर्ष १,००० मध्ये ११५ बालबालिका दस्तका कारण अस्पताल भर्ना भएका थिए, भने हालसालैको वर्षमा यो संख्या १२७ पुगेको छ। यस अवधिमा २८०,००० बालबालिका अस्पतालमा उपचारका लागि पुगेका थिए, जुन अघिल्लो वर्षको तुलनामा वृद्धि हो।

तर चिकित्सकहरू भन्छन्, अस्पताल पुगेका बिरामीहरूले मात्र पूर्ण तस्वीर देखाउँदैनन्। ९० प्रतिशतभन्दा बढी संक्रमितले घरमै उपचार गर्ने भएकाले वास्तविक सङ्क्रमण संख्या अझ धेरै हुनसक्छ।

डा मुकेश पौडेलका अनुसार, गम्भीर अवस्थामा मात्र अस्पताल जाने प्रवृत्ति भएकोले संक्रमितको यथार्थ संख्या थाहा पाउन गाह्रो हुन्छ।

गत मनसुनमा नेपालले हैजाको ठूलो प्रकोप व्यहोरेको थियो। देशका विभिन्न ९ जिल्लामा ९५ हैजाका केसहरू पुष्टि भएका थिए। संक्रमितको दिसाबाट  ( Vibrio cholera 01 Ogawa serotype  )  पत्ता लागेको थियो, र सयौं मानिस महीनौंसम्म पीडित भए।

स्वास्थ्य विशेषज्ञहरू भन्छन्, स्वच्छता, सुरक्षित खानेपानी र व्यक्तिगत सरसफाइको कमीले दस्त, झाडापखाला, टाइफाइड, हेपाटाइटिसजस्ता रोगहरू फैलिरहेका छन्। जनसंख्याको ठूलो भाग वर्षेनी यस्ता रोगबाट प्रभावित हुने गरेको देखिन्छ।

यस समस्याको समाधानका लागि जनचेतना अभिवृद्धि, खानेपानीको गुणस्तर सुधार र स्वच्छता प्रणालीमा सुधार आवश्यक रहेको चिकित्सकहरूको भनाइ छ।

डा. मरासिनीका अनुसार, व्यवहारमा सुधार, शिक्षा र साक्षरतामा लगानी तथा स्वच्छताप्रति संवेदनशीलता बढाउनु दीर्घकालीन समाधान हो। विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार, दस्त पाँच वर्षमुनिका बालबालिकामा मृत्युको दोस्रो प्रमुख कारण हो, र यसले शारीरिक तथा बौद्धिक विकासमा पनि दीर्घकालीन असर पार्न सक्छ, विशेषतः कमजोर तथा सीमान्तकृत समुदायहरूमा।