नेपालमा सर्पदंश: हरेक वर्ष तीन हजारभन्दा बढीको मृत्यु, समयमै उपचार अपरिहार्य

नेपाल हेल्थ न्युज, काठमाडौं । नेपालमा सर्पदंशका कारण प्रत्येक वर्ष तीन हजारभन्दा बढी व्यक्तिको मृत्यु हुने एक अध्ययनले देखाएको छ। नेपाल चिकित्सक सङ्घद्वारा आयोजित अन्तर्क्रिया कार्यक्रममा सार्वजनिक तथ्याङ्कअनुसार देशभर वार्षिक ३७ हजारदेखि ४९ हजारसम्म सर्पदंशका घटनाहरू हुने गरेका छन्।

विपी कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानका उपकुलपति प्रा.डा. सञ्जिवकुमार शर्माका अनुसार सर्पदंशका घटनामा अधिकांश पीडितहरू बालबालिका हुने गरेका छन्। “करीब ४६ प्रतिशत सर्पदंश पीडित चारदेखि १४ वर्ष उमेर समूहका बालबालिका छन्,” उहाँले जानकारी दिनुभयो।

नेपालमा विशेषगरी दुई खालका विषालु सर्प—कोब्रा र करेत—द्वारा टोकिने गरेको पाइन्छ। करेत सर्पले प्रायः रातिको समयमा टोकेर बिरामीलाई थाहा नपाई अकाल मृत्यु हुने खतरा हुन्छ भने कोब्राको टोकाइ सामान्यतया दिउँसो हुने गर्छ।

डा. शर्माका अनुसार, सर्पले टोकेको करिब ८० प्रतिशत अवस्थामा बिरामीको ज्यान अस्पताल लैजानुअघि नै जाने गरेको छ। यसको मुख्य कारण भनेको उपचारमा ढिलाइ हो, जुन प्रायः परम्परागत घरेलु विधिहरू—जस्तै झारफुक, गोबर लगाउने, ढुङ्गाले घोट्ने आदिको प्रयोग—का कारण हुन्छ।

सर्पको टोकाइबाट मृत्युको जोखिम घटाउनका लागि समयमै उपचार गर्नुपर्ने विशेषज्ञहरूको सुझाव छ। टोकाइ भएको एक घण्टाभित्र उपचार थाल्न सकेमा जीवन रक्षा सम्भव हुने डाक्टरहरू बताउँछन्। साथै, नजिकको सर्पदंश केन्द्रमा छिटो पुर्‍याउनु नै सबैभन्दा प्रभावकारी प्राथमिक उपचार हो।

रोटरी क्लब अफ काठमाडौँका डा. निर्मल रिजालले सर्पले टोकेको व्यक्तिलाई केही पनि खान नदिने, टोकिएको अंगलाई हल्लाउन नहुने, कसेको कपडा वा गरगहना फुकालेर खुकुलो पार्नुपर्ने सुझाव दिनुभयो। साथै, झुलको प्रयोग गरेर सुत्ने, घर वरिपरि सरसफाइ गर्ने, रातिमा हिँड्दा टर्च बाल्ने जस्ता उपायहरूले सर्पको जोखिम कम गर्न सकिन्छ।

सरकारले सर्पदंशको उपचारका लागि निःशुल्क एन्टी स्नेक भेनम सेरम वितरण गर्दै आएको छ। देशभर हाल १२६ वटा सर्पदंश उपचार केन्द्र सञ्चालनमा छन्।

विशेषगरी जेठदेखि भदौसम्म सर्पहरू बढी सक्रिय हुने भएकाले यो समयमा सतर्कता अपनाउन स्वास्थ्य विज्ञहरूको जोड छ।