दालः के यो साँच्चिकै राम्रो प्रोटिनको स्रोत हो ? विज्ञहरू के भन्छन्?

नेपाल हेल्थ न्युज, काठमाडौं। सयौं वर्षदेखि दाल, अर्थात् गेडागुडीहरू, नेपाली भान्साको अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण भाग रहँदै आएको छ। सस्तो, स्वादिलो र पचाउन सजिलो दाललाई हरेक नेपाली घरमा दैनिक भोजनको अङ्ग बनाइन्छ। हामीमध्ये धेरैलाई आमाले भन्नुभएको होला, दाल भनेको शाकाहारीहरूको लागि प्रोटिनको सबैभन्दा राम्रो स्रोत हो। तर के साँच्चै दालले हाम्रो शरीरलाई

चाहिने सबै प्रकारका प्रोटिन दिन्छ ?

आहारविद् पूजा सिंहले यस विषयमा स्पष्ट पारेकी छन्। उहाँका अनुसार, प्रोटिन हाम्रो शरीरको हरेक कार्यमा आवश्यक हुन्छ। मांसपेशी बनाउने, घाउ निको पार्ने, हर्मोन र एन्जाइम उत्पादन गर्ने काममा प्रोटिनको मुख्य भूमिका हुन्छ। सबै प्रकारका दालहरू जस्तै: तूर, मुग, मास, चना, र हरियो गुराँस — मा प्रोटिन पाइन्छ। १०० ग्राम पकाएको दालमा करिब ७ देखि ९ ग्राम प्रोटिन हुन्छ, दालको प्रकारअनुसार यो फरक पर्न सक्छ।

अनाज (जस्तै चामल वा गहुँ) को तुलनामा दालमा धेरै प्रोटिन हुन्छ, जुन शाकाहारी वा माछा-मासु नखानेहरूका लागि पोषण प्राप्त गर्ने उत्कृष्ट उपाय हो।

के दालमा सम्पूर्ण पूर्ण प्रोटिन हुन्छ ?
प्रोटिन साना अणुहरू — जसलाई अमिनो अम्ल भनिन्छ — बाट बनेको हुन्छ। यस्ता अमिनो अम्ल जम्मा २० प्रकारका हुन्छन्, जसमा ९ वटा हाम्रो शरीरले आफैँ बनाउन सक्दैन, त्यसैले हामीले तिनीहरू खाना खाएर लिनुपर्छ।

जनावरजन्य खानेकुरामा (मासु, माछा, अण्डा, दूध) यी सबै ९ आवश्यक अमिनो अम्ल पर्याप्त मात्रामा पाइन्छन्, त्यसैले तिनलाई पूर्ण प्रोटिन भनिन्छ। तर वनस्पतिजन्य स्रोतहरू, जस्तै दाल, भने केही अमिनो अम्लमा कम हुन सक्छन्। पूजा सिंहका अनुसार, अधिकांश दालहरूमा मिथियोनिन नामक अमिनो अम्ल कम पाइन्छ।

दालबाट सबै प्रकारका अमिनो अम्ल कसरी पाउने ?
यसको उपाय पनि नेपाली परम्परागत खानपानमै लुकेको छ। हाम्रो चलन अनुसार दाललाई प्रायः चामल वा रोटीको साथमा खाने गरिन्छ। चामलमा मिथियोनिन प्रशस्त पाइन्छ भने दालमा लाइसिन हुन्छ। यी दुई मिलेर पूरक अमिनो अम्ल बनाउँछन् जसले शरीरलाई आवश्यक सबै प्रोटिन प्रदान गर्छ।

यसरी हाम्रा परम्परागत परिकारहरू पोषणका दृष्टिले पनि अत्यन्त वैज्ञानिक छन्।

दालका अन्य स्वास्थ्य लाभ

• प्रोटिन बाहेक दालले अन्य धेरै फाइदाहरू पनि दिन्छ
• पाचनमा मद्दत गर्ने रेशा (फाइबर) को राम्रो स्रोतः पेट सफा राख्न, कब्जियत कम गर्न, र लामो समयसम्म पेट भरिएको महसुस गराउन मद्दत गर्छ।
• लोहतत्व, फलाम, पोटास, म्याग्नेसियम र जिंकजस्ता खनिज पदार्थले भरिपूर्ण।
• रक्तचिनी नियन्त्रणमा सहयोग पुर्‍याउने — विशेष गरी मधुमेह भएका व्यक्तिहरूका लागि उपयोगी।
• मुटु स्वास्थ्यमा लाभदायक — रेशा र खनिजहरूले रक्तचाप घटाउन, कोलेस्टेरोल नियन्त्रण गर्न सहयोग पुर्‍याउँछ।

दाल के प्रोटिनको राम्रो स्रोत हो ?

हो, अवश्य हो। यद्यपि दाल आफैँ पूर्ण प्रोटिन होइन, तर हाम्रो परम्परागत आहारजस्तै दाल-भात वा दाल-रोटी जस्ता संयोजनले शरीरलाई आवश्यक सबै प्रकारका अमिनो अम्ल प्रदान गर्छ।

यसैले, दैनिक आहारमा दाललाई समावेश गर्न नबिर्सौं। दाल स्वादिलो मात्र होइन, अत्यन्त पौष्टिक पनि हो। विभिन्न परिकारहरूमा प्रयोग गरेर दालका फाइदा लिऔं र स्वस्थ रहौं।