जीवन सिर्जना गर्ने प्रयोगशालाका शिल्पी डिजन वैद्य

काठमाडौंको हल्का गर्मी चिसिँदै गएको थियो । जब डिजन वैद्यले क्रियटर्स आईभीएफ नेपालको ल्याबमा सेतो कोट लगाएर माइक्रोस्कोप अगाडि बस्दै आफ्नो दिनको सुरुवात् गर्नुभयो । उहाँलाई थाहा छ—उहाँ जे गरिरहनुभएको छ त्यो सामान्य काम होइन—यो जीवन सिर्जना गर्ने काम हो । ‘म अहिले जे छु, त्यसको बीउ भने क्रियटर्स आईभिएफ नेपालकी नेपालको पहिलो वरिष्ठ आईभीएफ विशेषज्ञ डा. सानुमैयाँ श्रेष्ठसँगको मेरो पहिलो भेटमा रोपिएको थियो’—उहाँ सम्झिनुहुन्छ । 
 

सपना भन्दा पहिलेको जीवन
डिजनले काठमाडौं विश्वविद्यालयबाट ह्युमन बायोलोजीमा ब्याच्लर गर्नुभएको थियो । विज्ञानप्रतिको मोह त थियो, तर त्यसलाई कुन दिशामा लैजाने भन्ने स्पष्ट थिएन । सुरुमा उहाँ मेडिकल रिपे्रजेन्टेटिभको जागिरमा लाग्नुभयो । तर त्यो जागिरले उहाँभित्रको वैज्ञानिक खोजीलाई चित्त बुझाउन सकेन ।

कामको शिलशिलामा उहाँको डा. सानुमैयाँ श्रेष्ठसँग २०१३ जनवरीमा ग्लोवल हस्पिटल अन्तर्गतको आईभिएफ नेपाल प्रा.लि.मा पहिलो भेट भयो । त्यो बेला डा. सानुमैंया इन्डिभिज्युएल आईभीएफका लागि एकजना इम्ब्रियोलोजिष्ट उत्पादन गर्ने योग्य व्यक्तिको खोजीमा हुनुहुन्थ्यो । मेरो योग्यता र क्षमता हेरेर डा. सानुमैंया म्यामले भन्नुभयो—‘इम्ब्रियोलोजी पढ्छौ भने म ट्रेनिङमा पठाउँछु । म यसैमा लोभिएँ’—डिजन भन्नुहुन्छ । त्यो कुरापछि उहाँको जीवनको टर्निङ पोइन्ट बन्यो ।
 

इम्ब्रियोलोजीको पहिलो पाइला
सन् २०१४ जनवरीदेखि डा.सानुमैयाँको मातहतमा पूर्णकालीन काम गर्न थालेपछि डिजनको पहिलो तालिम मुम्बईको प्रतिष्ठित इम्ब्रियोलोजी एकेडेमी अफ रिसर्च ट्रेनिङमा भयो । त्यहाँ उहाँको पहिलो गुरु हुनुहुन्थ्यो डा. केर्सी एम अभारी । ‘उहाँले मलाई इम्ब्रियोलोजीको बेसिकदेखि सिकाउनुभयो । त्यो बेला डा. केर्सी आईभीएफ नेपालमा भिजिङ इम्ब्रियोलोजिष्टका रुपमा आउनुहुन्थ्यो । यहाँ उहाँको अन्डरमा काम गर्न पाएँ । त्यो बेला ब्याचमा आईभीएफ हुने गर्दथ्यो । तालिम र सिकाईले मैले विस्तारै इम्ब्रियोलोजीबारे धेरै नै जान्न पाएँ । त्यो मेरो लागि सौभाग्य थियो’—उहाँ बताउनुहुन्छ । इम्ब्रियोलोजी–यो विज्ञान सधैँ अदृश्य हुन्छ । तर यसको प्रभाव अत्यन्तै देखिने खालको हुन्छ । एक कोशिकालाई जीवनको शुरुवातमा सन्तुलित वातावरणमा हुर्काउने जिम्मा इम्ब्रियोलोजिस्टको हुन्छ  र त्यसका लागि डिजनले आफूलाई पूर्णरूपमा समर्पित गर्नुभयो ।
 

विदेशी ज्ञानः नेपाली अभ्यास

सन् २०१५ सेप्टेम्बरमा क्रियटर्स आईभिएफ नेपालको स्पोन्सरसिपमा डिजन बेलायतको डण्डी युनिभर्सिटीमा ‘एमएस्सी इन ह्युमन क्लिनिकल इम्ब्रियोलोजी एण्ड एसिस्टेड कन्सेप्सन’ कोर्ष गर्न जानुभयो । सन् २०१६ सेप्टेम्बरमा उहाँ एक वर्षको प्रशिक्षणपछि नेपाल फर्किनुभयो ।

‘त्यहाँ मैले धेरै कुरा सिक्न पाएँ । त्यो अनुभवले मलाई आत्मविश्वास दियो ।’ नेपाल फर्किएपछि उहाँ जुनियर इम्ब्रियोलोजिष्टका रुपमा क्रियटर्स आईभीएफमा प्रवेश गर्नुभयो । तर उहाँको सीप र लगनशीलताले चाँडै सिनियर इम्ब्रियोलोजिस्टको स्थान दिलायो ।
 

सफलताका सुरुवाती कदम
डा.सानुमैयाँले सुरुमा उहाँलाई केही केसहरू गर्न दिनुुभयो । ती सुरुवाती केसहरूमा देखिएको सफलता नै डिजनका लागि ठूलो अवसर बन्यो । ‘डा.सानुले मेरो रिजल्ट देखेर ‘अब हामी रेगुलर केस गरौं’ भन्नुभयो । त्यो मेरा लागि गर्वको क्षण थियो ।’ त्यसपछि डिजनले कहिल्यै पछाडि फर्कनु परेन ।
 

जीवन निर्माण गर्ने कला
इम्ब्रियोलोजी भन्नु केवल कोशिका मिलाउने काम मात्र होइन । त्यो दम्पतीका आशालाई एउटा भ्रूणमार्फत् जीवनदिने प्रक्रिया हो । एउटा जोडी जब आफ्नो सन्तानको सपना लिएर आईभीएफ सेन्टर आउँछ, उनीहरूको सपना साकार पार्ने जिम्मा डिजन जस्ता इम्ब्रियोलोजिस्टहरूसँग हुन्छ । ‘जब कुनै दम्पतीले खुशीहुँदै आफ्नो बच्चा लिएर आउँछन् र भन्छन्—‘तपाईंको हातको जादुले हाम्रो जीवनमा प्रकाश ल्यायो, त्यो सुन्दा मेरो आँखामा आँसु आउँछ’—उहाँ भन्नुहुन्छ ।
 

अहिले र भविष्य
आज डिजन वैद्य क्रियटर्स आईभीएफ नेपालका कन्सल्ट्यान्ट इम्ब्रियोलोजिस्ट हुनुहुन्छ ।

नेपालमा ईम्ब्रियोलोजीको गुणस्तरलाई अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डमा पुर्याउन उहाँले निरन्तर काम गरिरहनुभएको छ

। ‘मैले आजसम्म जे जति पाएको छु, त्यो डा. सानुुमैंया, मेरा गुरु, मेरा टोली र मेरो मिहिनेतको फल हो । तर यो यात्रा अझै बाँकी छ’—उहाँ मुस्कुराउँदै भन्नुहुन्छ ।
 

एउटा प्रेरणाः विज्ञानलाई जीवनसँग जोड्ने कथा
डिजनको कथा विज्ञान, समर्पण र मानवीय भावनाको सँगालो हो । उहाँ भन्नुहुन्छ—‘प्रयोगशालाभित्र म कोषहरूसँग काम गर्छु । तर त्यो कामले बाहिर कुनै आमाको गर्भमा जीवन सिर्जना गरिरहेको हुन्छ । त्यो भन्दा पवित्र काम म कल्पना गर्न सक्दिनँ ।’ यदि कहिल्यै आईभीएफ क्लिनिक जानुभएको छ भने तपाईंले देख्न नसकेको पर्दा पछाडिको त्यो विज्ञानमा डिजन जस्ता कोही सिपाही लगातार काम गरिरहेका हुन्छन्—‘जीवन निर्माणको मौन, तर गहिरो कलामा ।’