निद्रामा दूरी, सम्बन्धमा नजिकपनाः स्लिप डिभोर्सको बढ्दो प्रवृत्ति

नेपाल  हेल्थ न्यज, काठमाडौं । के सँगै ओछ्यान नबाँड्दा सम्बन्धलाई चिसो बनाउँछ ? वा यो सँगै बस्न सिक्ने नयाँ तरिका हो ? पश्चिमी समाजका जोडीहरूबीच लोकप्रिय हुँदै गएको स्लिप डिभोर्स अहिले नेपाल र दक्षिण एसियाली समाजमा समेत चुपचाप प्रवेश गर्दैछ ।
परम्परागत सोचले विवाह र सँगै सुत्ने अभ्यासलाई सम्बन्धको स्थायित्व र नजिकपनाको पर्याय मानेको छ । तर पछिल्लो दशकमा गरिएको अध्ययनहरूले निद्रामा पर्याप्त आराम नहुनाले जोडीबीचको झगडा र असन्तुष्टिको मुख्य कारण बन्न सक्ने देखाएको छ । 

अमेरिकाको नेशनल स्लीप फाउन्डेसनले २०२३ मा सार्वजनिक गरेको तथ्याङ्क अनुसार ३५ प्रतिशत विवाहित जोडीले निद्रामा नियमित रूपमा अर्काको बानीका कारण समस्या भोगिरहेका छन् । त्यहाँका १२ प्रतिशत जोडीले छुट्टै कोठामा सुत्ने निर्णय लिइसकेका छन् । सोही वर्ष युनिभर्सिटी अफ टोरोन्टोका शोधकर्ताहरूले गरेको एक अध्ययनले देखायो—‘निद्रा गुणस्तरमा सुधार भएको सम्बन्धमा सन्तुष्टि र आत्मीयता दुवै बढ्छ ।’

नेपालमा ‘स्लिप डिभोर्स’ भन्ने शब्द अझै धेरैलाई नौलो लाग्न सक्छ । तर सहरिया मध्यम वर्गमा यो अभ्यास मौन रूपमा बढिरहेको छ । काठमाडौंको नयाँ बानेश्वरमा बस्ने अञ्जली र तिर्थ श्रेष्ठ (नाम परिवर्तन) ले करिब एक वर्षदेखि छुट्टाछुट्टै कोठामा सुत्न थालेका छन् ।
‘हामीले सुरुसुरुमा लोग्ने स्वास्नी भएर किन छुट्टै सुत्ने भनेरलाज मान्यौं’—अञ्जली भन्छिन्—‘तर साँच्चै राम्रो निद्रा नपाएर हाम्रो झगडा बढेको थियो । अहिले छुट्टै सुत्छौं, बिहान उठेर एउटै भान्सामा चिया बनाउँछौं । हाम्रो सम्बन्ध अझ सहज भएको छ ।’

के हो स्लिप डिभोर्स ?

स्लिप डिभोर्स भनेको सम्बन्ध विच्छेद होइन बरु निद्रामा छुट्टै बस्ने सम्झौता हो । जोडी एउटै घरमा रहन्छन् । सँगै समय बिताउँछन् । तर सुत्ने समय छुट्टाछुट्टै कोठा प्रयोग गर्छन् । केहीले यसलाई निद्रा सम्बन्ध विच्छेद पनि भन्छन् । विशेष गरी यस्ता कारणले स्लिप डिभोर्सलाई प्राथमिकता दिइँदैछ—

• निद्राको गुणस्तर सुधार
• व्यक्तिगत गोप्यता र मानसिक विश्राम
• सामान्य झगडा घटाउने उपाय
• स्वास्थ्य समस्या व्यवस्थापन

अन्तर्राष्ट्रिय अनुसन्धान के भन्छ ?

अमेरिकाको नेशनल स्लीप फाउन्डेसनले  नियमित निद्रा अवरोधले सम्बन्ध सन्तुष्टिमा ५०% कमी ल्याउने निष्कर्ष निकालेको छ ।
यूके स्लीप काउन्सिलले स्लिप डिभोर्स अपनाएका जोडीको ६०% ले सम्बन्धमा सुधार अनुभव गरेको प्रतिवेदन निकालेको छ । 
जर्नल अफ  सोसल एण्ड पर्सनल रिलेसनसिप्स (२०२२) का अनुसार छुट्टै सुत्ने जोडीमा आत्मीयताको ह्रास नभई, ‘म्यानिज्ड इन्टिमेसी’ (समय तोकेर नजिकपना बाँड्ने अभ्यास) बढेको पाइयो ।

युनिभर्सिटी अफ मेसिगन स्लिप स्टडी (२०२३) ले एउटै ओछ्यानमा निद्रा अवरोध भएका जोडीको करिब ४०% मा क्रोनिक तनाव र ब्लड प्रेशर समस्या देखापरेको उल्लेख गरेको छ ।  यसलाई कतिपय मनोवैज्ञानिकहरूले ‘ स्लिप हाइजिन रिभोलुसन’ अर्थात् निद्रा सफाइको क्रान्ति पनि भन्छन् ।

नेपालमा स्लिप डिभोर्सको चुपचाप उदय
नेपालजस्तो सामूहिक परिवारको परम्पराले जकडिएको समाजमा यस्तो अभ्यास खुलस्त स्वीकृत हुन समय लाग्न सक्छ । तर सहरका निजी फ्ल्याट वा छुट्टाछुट्टै कोठा हुने घरहरूमा नयाँ पुस्ताका जोडीहरू यसलाई नकारात्मक रूपमा हेर्दैनन् ।
काठमाडौं, पोखरा र बिराटनगरका केही नर्सिङ होम र फिजियोथेरापी क्लिनिकमा काम गर्ने मानसिक स्वास्थ्य परामर्शदाताहरूले दैनिक भेट्ने विवाहित जोडीको १०–१५% ले निद्रा छुट्टाछुट्टै बस्ने कुरा गर्दै आएको बताएका छन् ।

के यसले सम्बन्धमा दूरी ल्याउँछ ?

यो सवालको जवाफ सीधा छैन । केही जोडीको अनुभव छ—दूरीले भावना कमजोर बनाउँछ । तर बहुसंख्यक अनुसन्धानले ‘सुत्ने कोठा अलग्गै भए पनि, सँगै बिताउने समय र संवाद बलियो भए सम्बन्ध स्थिर रहने’ देखाएको छ । यही कारण यूएस रिलेसनशिप थेरापिस्ट क्यारेन ब्रोडस्की भन्छिन्—‘नजिकपना मात्र आछ्यानमै हुँदैन, यो सम्मान, हाँसो र दैनिक व्यवहारमा हुर्कन्छ ।’  नेपालका सहरहरूमा छुट्टाछुट्टै सुत्ने निर्णयलाई लुकाइराख्नुपर्ने ‘पाप’ ठानिन्छ । तर सहरको तनावपूर्ण जीवनशैली र उच्च पेशागत दबाबबीच ‘स्लिप डिभोर्स’ सँग सम्बन्ध जोगाउने उपायको रूपमा समेत हेरिन थालेको छ ।

पछिल्लो ट्रेन्ड
अमेरिका र बेलायतमा स्लिप डिभोर्स एग्रिमेन्ट नामको कागजी सम्झौता बनाउने चलन सुरु भएको छ । केही जोडीले हप्तामा दुई दिन छुट्टै सुत्ने र पाँच दिन सँगै सुत्ने मिश्रित मोडल प्रयोग गर्छन् । थेरापिस्टहरूले राम्रो निद्रा र सम्बन्ध सन्तुलनका लागि माइन्डफूल स्लिपिङ सिकाइरहेका छन् । 

नेपालको सन्दर्भमा चुनौती
हाम्रो समाजमा सम्बन्ध र सँगै सुत्ने अनिवार्य रूपमा जोडिएको मान्यता छ । परिवारका मान्छे वा छिमेकीले ‘झगडा पो भयो कि ?’ भनेर आशंका गर्न सक्छन् । अझ कोठाको अभाव र घरको संरचनाले पनि छुट्टाछुट्टै सुत्न सजिलो हुँदैन । तर बिस्तारै बिस्तारे सहरिया युवा पुस्ताले यो विषयलाई सहज रूपमा लिन थालेका छन् । फेब्रुअरी २०२५ मा काठमाडौंमा भएको ‘म्यारिज एण्ड रिलेसनशिप सेमिनार’ मा ४५ प्रतिशत सहभागीले निद्राका कारण कहिलेकाहीँ सुत्ने व्यवस्थामा परिवर्तन गर्न सक्ने बताएका थिए । अन्तिममा स्लिप डिभोर्स सुन्नमा कडा शब्द भए पनि वास्तवमा सम्बन्धलाई जोगाउने उपाय बन्न सक्छ । निद्राको गुणस्तर सुधार र मानसिक शान्ति सम्बन्ध सुदृढ पार्न सहयोगी हुन्छन् भन्ने कुरा अन्तर्राष्ट्रिय अनुसन्धानले पुष्टि गरिसकेको छ । नेपालजस्तो समाजमा यसको खुला स्वीकार्यता समयसँगै विस्तार हुनेछ । सँगै ओछ्यान बाँड्नुअघि सँगै भरोसा, सम्मान र आत्मीयता बाँड्न सक्नु अझ महत्वपूर्ण रहनेछ ।