के साँच्चै दिनको एउटा स्याउले डाक्टरलाई टाढा राख्छ ? लोकप्रिय उखानको वैज्ञानिक मूल्यांकन

नेपाल हेल्थ न्युज, काठमाडौं। स्याउको बारेमा ‘दिनको एउटा स्याउ खानुहोस् र डाक्टरलाई टाढा राख्नुहोस्’ भन्ने भनाइ धेरै लोकप्रिय छ। यो भनाइ सन् १८६६ मा वेल्सको एक उखानबाट आएको हो, जसले सुत्नुअघि एउटा स्याउ खाँदा डाक्टरबाट बच्न सकिन्छ भन्ने तर्क राख्छ। तर, के यो लोकप्रिय उखानमा कुनै सत्यता छ? के स्याउ अन्य फलफूलभन्दा स्वास्थ्यका लागि साँच्चै राम्रो छ?

स्याउमा पाइने पोषक तत्त्वहरू

स्याउ फाइटोकेमिकल, जसमा फ्लाभानोल र एन्थोसायनिनजस्ता पोलिफेनोलहरू पाइन्छन्, को राम्रो स्रोत हो। यी तत्त्वहरूले स्याउको बोक्रालाई रातो रङ दिन्छन् र मुटुलाई स्वस्थ राख्नका साथै तौल घटाउन पनि मद्दत गर्छन्। स्याउमा पाइने अर्को पोलिफेनोल फ्लोरिडिजिनले रगतमा ग्लुकोजको मात्रा नियन्त्रण गर्न उपयोगी मानिन्छ।

स्याउ पेक्टिन नामक फाइबरको पनि समृद्ध स्रोत हो। पेक्टिनले खराब कोलेस्ट्रोल (एलडीएल) को स्तर कम गर्न मद्दत गर्छ र खानाबाट चिनी र बोसोको मात्रा घटाएर रगतमा ग्लुकोजको स्तर स्थिर राख्छ।

वैज्ञानिक अनुसन्धानले के भन्छ?
अनुसन्धानहरूले स्याउका धेरै स्वास्थ्य लाभहरू देखाएका छन्? मधुमेहः सन् २०१७ मा पाँच अध्ययनहरूको समीक्षाले नियमित रूपमा स्याउ खाँदा टाइप २ मधुमेहको जोखिम १८५ ले कम हुने पत्ता लगायो।

कोलेस्ट्रोलः सन् २०२२ मा गरिएको १८ अध्ययनहरूको अर्को समीक्षाले धेरै स्याउ वा स्याउको जुस पिउँदा कोलेस्ट्रोल कम हुने पत्ता लगायो, तर यो प्रभाव एक हप्ताभन्दा बढी समयसम्म मात्र देखिन्छ।

क्यान्सरः सामान्यतया, पौष्टिक खानाले क्यान्सरको जोखिम ४०५ सम्म कम गर्न सक्छ, र स्याउमा पाइने बायोएक्टिभ यौगिकहरूले यसमा सहयोग पुऱ्याउँछन्।

के स्याउ नै सबैभन्दा राम्रो फल हो?

मिडल टेनेसी विश्वविद्यालयका पोषण र खाद्य विज्ञानकी प्राध्यापक जेनेट कोल्सन भन्छिन्, ‘स्याउमा धेरै भिटामिन सी, आइरन वा क्याल्सियम हुँदैन, तर यसमा अन्य धेरै तत्त्वहरू हुन्छन् जुन राम्रो स्वास्थ्यका लागि प्रभावकारी हुन्छन्।’

इटालीको भेरोना विश्वविद्यालयका सह(प्राध्यापक फ्लाभिया गोजोका अनुसार, स्याउमा पाइने धेरै लाभदायक यौगिकहरू, जस्तै शक्तिशाली एन्टिअक्सिडेन्ट पोलिफेनोल, अन्य फलफूल र तरकारीहरूमा पनि पाइन्छन्। यी एन्टिअक्सिडेन्टहरूले शरीरमा ‘फ्रि रेडिकल’ लाई नियन्त्रणमा राखेर क्यान्सर र मुटु रोगजस्ता समस्याहरूलाई लामो समयसम्म रोक्न मद्दत गर्छन्।

केही अनुसन्धानकर्ताहरूका अनुसार, स्याउमा अन्य फलफूलभन्दा बढी एन्टिअक्सिडेन्ट हुन्छ र यो फेनोलिक यौगिकहरूको पनि राम्रो स्रोत हो। अनुसन्धानले स्याउमा पाइने फेनोलिक यौगिकहरूले मुटु रोग, क्यान्सर, दम, मधुमेह र मोटोपनाजस्ता समस्याहरू कम गर्न सक्ने देखाएको छ। यद्यपि, वैज्ञानिकहरूले स्याउलाई अन्य फलफूलभन्दा बढी सिफारिस गर्नुको मुख्य कारण यो सजिलै उपलब्ध, किफायती र भण्डारण गर्न सजिलो हुनु हो।

‘डाक्टरलाई टाढा राख्ने’ दाबी कति सत्य?
सन् २०१५ को एक अध्ययनले करिब ९,००० मानिसहरूमा गरेको अनुसन्धानमा स्याउ खाने मानिसहरू स्याउ नखानेहरूको तुलनामा कम पटक डाक्टरकहाँ जाने गरेको पत्ता लाग्यो, तर तथ्याङ्कीय रूपमा यो निष्कर्षलाई पुष्टि गर्न सकिएन। अमेरिकाको डार्टमाउथ गीजेल स्कुल अफ मेडिसिनका महामारी विज्ञानका सहायक प्राध्यापक म्याथ्यू डेभिस भन्छन्, ‘हाम्रो विश्लेषणको आधारमा, निष्कर्ष यो हो कि स्याउ खाने मानिसहरू सामान्यतया स्वस्थ हुन्छन्’ यद्यपि, उनीहरूको अध्ययनले हरेक दिन स्याउ खाने मानिसहरूमा लागूपदार्थको लत कम हुने सम्भावना रहेको पनि देखाएको छ।

डेभिसका अनुसार, ‘दिनको एउटा स्याउले डाक्टरलाई टाढा राख्छ’ भन्ने भनाइले मानिसहरू बिरामी हुँदा मात्र डाक्टरकहाँ जान्छन् भन्ने मान्दछ, तर मानिसहरू वार्षिक स्वास्थ्य जाँच र रोग रोकथामका लागि पनि डाक्टरकहाँ जान्छन्। उनी भन्छन् कि स्याउ खाँदा मात्र डाक्टरकहाँ जानुपर्ने बाध्यताबाट बच्न सकिन्छ भन्ने धारणा गलत हो। वास्तवमा, तपाईँको सम्पूर्ण आहार नै पौष्टिक र स्वस्थ हुनुपर्छ।

दिनमा कतिवटा स्याउ खाने?

केही अध्ययनहरूले दिनमा एउटाभन्दा बढी स्याउ खाँदा अझ बढी स्वास्थ्य लाभ हुने देखाएको छ। सन् २०२० मा गरिएको एक अध्ययनमा, दैनिक दुईवटा स्याउ खाँदा सहभागीहरूको कोलेस्ट्रोलको स्तरमा उल्लेखनीय कमी आएको पाइयो। 

अर्को अध्ययनले अधिक तौल भएका महिलाहरूमा दिनमा तीनवटा स्याउ खाँदा तौल घटाउन र रगतमा ग्लुकोजको स्तर सुधार गर्न मद्दत गर्ने पत्ता लगाएको छ।

स्याउ खाने सबैभन्दा राम्रो तरिका यसको बोक्रा नफाली खानु हो, किनभने स्याउमा पाइने धेरैजसो पोषक तत्त्व र एन्टिअक्सिडेन्टहरू बोक्रामै हुन्छन्। फ्लाभिया गोजो भन्छिन्, स्याउको बोक्रा रातो वा हरियो जस्तो भए पनि त्यो महत्त्वपूर्ण छैन। उनले पुरानो जातका स्याउहरू आधुनिक प्रजातिभन्दा बढी पौष्टिक हुन सक्ने पनि सुझाव दिन्छिन्।

अन्त्यमा, ‘दिनको एउटा स्याउ’ले तपाईँलाई डाक्टरकहाँ जानै पर्दैन भन्ने ग्यारेन्टी त दिँदैन, तर यसले तपाईँको समग्र स्वास्थ्यलाई पक्कै पनि सकारात्मक प्रभाव पार्छ। गोजोका अनुसार, दिनमा एउटा स्याउ तब मात्र सबैभन्दा बढी फाइदाजनक हुन्छ जब यो विभिन्न प्रकारका वनस्पतिमा आधारित खानेकुरा समावेश गर्ने आहारको भाग हो। किनभने यही नै राम्रो स्वास्थ्यको वास्तविक जग हो। बीबीसी